Viêm màng não là một tình trạng nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ em. Đây là tình trạng viêm nhiễm ở màng não, bộ phận bảo vệ và bao bọc não bộ và tủy sống. Bệnh này nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm, thậm chí là tử vong. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về các nguyên nhân gây viêm màng não ở trẻ em, triệu chứng nhận biết, phương pháp chẩn đoán và điều trị hiệu quả, cũng như các biện pháp phòng ngừa.
1. Viêm màng não là gì?
Viêm màng não là tình trạng viêm nhiễm xảy ra trong màng não, các lớp màng bảo vệ não và tủy sống. Khi bị viêm, màng não không chỉ bị tổn thương mà còn có thể ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thần kinh trung ương. Viêm màng não có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm virus, vi khuẩn, nấm và ký sinh trùng.
2. Nguyên nhân gây viêm màng não ở trẻ em
Có nhiều nguyên nhân gây viêm màng não ở trẻ em. Trong đó, nguyên nhân phổ biến nhất là do nhiễm vi khuẩn và virus. Dưới đây là những nguyên nhân chủ yếu:
- Viêm màng não do virus: Virus là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm màng não ở trẻ em. Các loại virus có thể gây viêm màng não bao gồm:
○ Virus cúm
○ Virus herpes simplex
○ Virus enterovirus (thường gặp vào mùa hè)
○ Virus West Nile
○ Virus mumps (quai bị)
- Viêm màng não do vi khuẩn: Đây là nguyên nhân nghiêm trọng hơn và có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Một số loại vi khuẩn gây viêm màng não bao gồm:
○ Meningococcus (Neisseria meningitidis)
○ Pneumococcus (Streptococcus pneumoniae)
○ Haemophilus influenzae type b (Hib)
○ Listeria monocytogenes (thường gặp ở trẻ sơ sinh)
- Viêm màng não do nấm: Mặc dù ít phổ biến hơn, viêm màng não do nấm cũng có thể xảy ra, đặc biệt ở trẻ em có hệ miễn dịch yếu.
- Viêm màng não do ký sinh trùng: Mặc dù hiếm gặp, một số ký sinh trùng như Toxoplasma cũng có thể gây viêm màng não.
3. Triệu chứng của viêm màng não ở trẻ em
Viêm màng não có thể xuất hiện nhanh chóng và các triệu chứng có thể rất nghiêm trọng. Dưới đây là những triệu chứng phổ biến mà phụ huynh cần lưu ý:
- Sốt cao: Trẻ em bị viêm màng não thường có sốt cao đột ngột, có thể kèm theo cơn rét run.
- Đau đầu dữ dội: Đau đầu là một trong những triệu chứng đầu tiên của viêm màng não. Trẻ có thể than phiền về đau đầu và tỏ ra khó chịu.
- Buồn nôn và nôn: Nôn mửa thường xuyên có thể xảy ra khi trẻ bị viêm màng não.
- Cứng gáy: Một dấu hiệu đặc trưng của viêm màng não là cứng gáy, khiến trẻ khó khăn trong việc nghiêng đầu về phía trước.
- Khó chịu hoặc kích động: Trẻ có thể trở nên dễ cáu gắt, khó chịu và có thể biểu hiện cảm giác mệt mỏi, thờ ơ.
- Sốt phát ban: Trong trường hợp nhiễm vi khuẩn meningococcus, trẻ có thể phát ban trên da.
- Thay đổi tinh thần và ý thức: Trẻ có thể trở nên mê sảng, lơ mơ hoặc khó đánh thức.
- Giảm sự thèm ăn: Trẻ thường ăn uống kém khi bị viêm màng não, và có thể không cảm thấy đói.
Ngoài ra, trẻ sơ sinh có thể gặp các triệu chứng như:
- Khóc thét kéo dài, khóc như không có lý do rõ ràng.
- Sụp thóp đầu (thóp bị lõm xuống) hoặc co giật.
4. Cách chẩn đoán viêm màng não
Chẩn đoán viêm màng não ở trẻ em đòi hỏi sự phối hợp giữa thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng. Một số phương pháp chẩn đoán bao gồm:
- Thăm khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ đánh giá triệu chứng, tiền sử bệnh lý của trẻ và tiến hành kiểm tra thể lực để xác định khả năng bị viêm màng não.
- Xét nghiệm dịch não tủy (lumbar puncture): Đây là phương pháp chính xác nhất để xác định viêm màng não. Bác sĩ sẽ lấy mẫu dịch não tủy để kiểm tra sự hiện diện của vi khuẩn, virus hoặc các tác nhân gây bệnh khác.
- Chụp CT hoặc MRI não: Các phương pháp hình ảnh học này có thể được sử dụng để kiểm tra xem có tổn thương nào trong não không.
- Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu giúp phát hiện sự nhiễm trùng trong cơ thể và xác định loại vi khuẩn hoặc virus gây bệnh.
5. Cách điều trị viêm màng não ở trẻ em
Việc điều trị viêm màng não phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Nếu trẻ bị viêm màng não do virus, hầu hết các trường hợp sẽ được điều trị hỗ trợ tại bệnh viện. Tuy nhiên, nếu là viêm màng não do vi khuẩn, trẻ cần được điều trị khẩn cấp bằng kháng sinh.
- Điều trị viêm màng não do virus: Đối với viêm màng não do virus, không có thuốc đặc trị. Điều trị chủ yếu là hỗ trợ, bao gồm giảm sốt, cung cấp dịch và nghỉ ngơi.
- Điều trị viêm màng não do vi khuẩn: Viêm màng não do vi khuẩn đe dọa tính mạng và cần được điều trị khẩn cấp bằng kháng sinh. Đôi khi, bác sĩ cũng có thể sử dụng thuốc steroid để giảm viêm và tổn thương não.
- Chăm sóc hỗ trợ: Trong quá trình điều trị, trẻ sẽ được theo dõi chặt chẽ, cung cấp dịch truyền và các biện pháp hỗ trợ khác để đảm bảo chức năng cơ thể hoạt động bình thường.
6. Biến chứng của viêm màng não
Viêm màng não nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:
- Tổn thương não: Viêm màng não có thể gây tổn thương não, dẫn đến các vấn đề về trí nhớ, khả năng học hỏi và sự phát triển tinh thần của trẻ.
- Mất thính lực: Một số trẻ em có thể bị mất thính lực do tổn thương ở tai trong.
- Rối loạn thần kinh: Các vấn đề về khả năng vận động, nói và hành vi có thể xảy ra.
- Tử vong: Nếu không được điều trị, viêm màng não do vi khuẩn có thể dẫn đến tử vong.
7. Phòng ngừa viêm màng não ở trẻ em
Việc phòng ngừa viêm màng não ở trẻ em là rất quan trọng. Một số biện pháp phòng ngừa bao gồm:
- Tiêm phòng: Tiêm vắc-xin là cách hiệu quả nhất để phòng ngừa một số loại viêm màng não do vi khuẩn và virus. Các vắc-xin quan trọng bao gồm vắc-xin phòng viêm màng não do Hib, vắc-xin phòng viêm màng não do phế cầu (pneumococcus), và vắc-xin phòng viêm màng não do não mô cầu (meningococcus).
- Vệ sinh cá nhân: Hướng dẫn trẻ vệ sinh tay sạch sẽ, tránh tiếp xúc với người bị bệnh truyền nhiễm.
- Tránh tiếp xúc với người nhiễm bệnh: Nếu trong gia đình có người bị nhiễm viêm màng não, cần cách ly và hạn chế tiếp xúc để tránh lây nhiễm.
Viêm màng não ở trẻ em là một bệnh lý nguy hiểm, nhưng nếu được phát hiện và điều trị kịp thời, trẻ có thể hồi phục hoàn toàn. Phụ huynh cần nắm rõ các triệu chứng và kịp thời đưa trẻ đến cơ sở y tế khi có dấu hiệu nghi ngờ bệnh. Bằng cách tiêm phòng đầy đủ và duy trì thói quen vệ sinh tốt, chúng ta có thể bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ mắc bệnh viêm màng não.
